( ISSN 2277 - 9809 (online) ISSN 2348 - 9359 (Print) ) New DOI : 10.32804/IRJMSH

Impact Factor* - 6.2311


**Need Help in Content editing, Data Analysis.

Research Gateway

Adv For Editing Content

   No of Download : 836    Submit Your Rating     Cite This   Download        Certificate

कालशक्ति तथा अन्य शक्तियों की यथार्थता और मिथ्यात्व के विषय में विभिन्न विद्वानों के मतों का तुलनात्मक अध्ययन–

    1 Author(s):  MEERA SHARMA

Vol -  4, Issue- 3 ,         Page(s) : 421 - 436  (2013 ) DOI : https://doi.org/10.32804/IRJMSH

Abstract

भर्तृहरि–दर्शन में शब्द–ब्रह्म की शक्तियाँ शब्दब्रह्म से अभिन्न मानी जाती हैं। भर्तृहरि ‘शक्तिशक्तिमतोऽभेदः’ इस न्याय से शक्तिमान् और शक्ति में अभेद मानते हैं। अब प्रश्न यह उठता है कि शब्दब्रह्म से अभिन्न मानी जाने वाली ये शक्तियां क्या हैं? हेलाराज दिक् समुद्देश की पहली कारिका में काल, दिक्, साधन, क्रिया आदि का शक्तियों के रूप में वर्णन करके, शक्ति का लक्षण देते हुए कहते हैं कि परतन्त्रता अर्थात् परतन्त्र होना शक्ति का लक्षण है। इसका अभिप्राय है कि भर्तृहरि शक्ति की परतन्त्रता स्वीकार करते हैं अर्थात् शक्तियाँ शक्तिमान् के अधीन होती हैं। भर्तृहरि ने शब्दब्रह्म को ‘सर्वबीज’ और ‘सर्वशक्तिमान्’ इन शक्तियों के कारण ही कहा है क्योंकि सभी पदार्थ इस संसार में अपने व्यक्त होने से पहले शब्दब्रह्म में बीज, शक्ति या योग्यता के रूप में अवस्थित रहते हैं। वृषभदेव ने पद्धति में ‘बीज’ के लिए ‘शक्ति’ शब्द का प्रयोग और ‘शक्ति’ के लिए ‘योग्यता’ शब्द का प्रयोग किया है।

order prescription
order s online

  1. पारतन्त्र्यं च शक्तिलक्षणम्।दृहेलाराजप्रकीर्णप्रकाशएवाक्यपदीयएअम्बाकर्त्री व्याख्याएपपपएपपए पृ० ४९
  2. (i)सर्वबीजस्य इति। भिन्नशक्ति प्रचितस्य। .वाक्यपदीयए१ण्४ण्ए पद्धति पृ २१ (ii)  एकमेव ब्रह्म सर्वशक्तीति।दृहेलाराजप्रकीर्णप्रकाशएवा०प०एपपपएप्एपृ०६१  (iii) शक्तिभिः इति। योग्यताभिः।दृ वाक्यपदीयएपद्धतिए पृ० ६
  3.  शक्तयः इति घटादयो वा पदार्था योग्यता वा।दृ वाक्यपदीयएपद्धति पृ० १६
  4. यथाहि वैशेषिकाणां व्यतिरिक्तं सामान्यम्ए नैवमिहए केवलं विश्वमूर्तेः पदार्थस्य शक्तिमात्रम्। न केवलं सामान्यमेवए यावद् द्रव्यादयोऽपीति प्रसंगात्कथितम्।दृहेलाराजप्रकीर्णप्रकाशएवाक्यपदीयएपपपएपए पृ० ६२
  5. अपृथक्त्वेऽपि शक्तिभ्यः पृथक्त्वेनेव वर्तते।दृवाक्यपदीयए१ण्४

*Contents are provided by Authors of articles. Please contact us if you having any query.






Bank Details